Vereniging van Nederlandse Orkesten

Voorjaar 2021

Vereniging van Nederlandse Orkesten

Impact van het orkest

foto van een groep musici die enthousiast hun instrument omhoog houden

Wat is de impact van een orkest? De Vereniging van Nederlandse Orkesten (VvNO) zocht een methodiek om duidelijk in kaart te brengen wat de maatschappelijke impact van orkesten is. Het doel was om niet alleen het bereik van de orkesten te vergroten, maar vooral om de positieve impact die orkesten hebben op de samenleving aan te tonen.
De VvNO vroeg aan Blueyard en Berenschot om dit te onderzoeken.

Het impactmodel
Blueyard gebruikte het model van de Betekenissencirkel om een impactmodel voor de orkesten op te stellen. De betekenissencirkel laat zien dat kunst en cultuur, niet alleen van waarde is door de artistieke kwaliteit, maar vooral ook door de impact die het heeft op welzijn en welvaart op individu en samenleving.
We maken onderscheid tussen ‘waarde’ en ‘betekenis’. Waar ‘waarde’ verwijst naar de intrinsieke kenmerken van kunst of cultuur – zoals esthetiek en techniek – gaat ‘betekenis’ over wat het teweegbrengt.
Individueel kan cultuur leiden tot persoonlijke groei, emotionele beleving en meer welzijn. Op maatschappelijk niveau kan het zorgen voor meer sociale samenhang, een sterkere gemeenschap en zelfs een aantrekkelijker vestigingsklimaat.
Er is verschil tussen effect en impact. Effecten zijn directe, meetbare resultaten van culturele activiteiten, zoals betere vaardigheden, veranderd gedrag of meer participatie. Impact gaat verder: dit zijn de blijvende veranderingen op de lange termijn, zoals betere kansen in de maatschappij of meer sociale cohesie.
Vanuit het middel gedacht is er langs elke spaak naar de buitenrand van de cirkel, beïnvloeding. Het aanbod bereikt mensen en heeft effect op hen dat mogelijk van blijvende betekenis is. Op die manier kan het aanbod – in dit geval het orkest – betekenis hebben op alle terreinen langs de hele cirkel.
De mate van impact hangt af van de kwaliteit en het bereik van cultuur. Hoe hoger de kwaliteit en hoe meer mensen ermee in aanraking komen, hoe groter de positieve bijdrage aan welzijn en welvaart.

Impactonderzoek
Samen met de opdrachtgever zijn twee impactdomeinen geselecteerd die werden onderzocht: verbondenheid en muziekeducatie.

Over verbondenheid
Het onderzoek naar ‘verbondenheid’ richtte zich op hoe concertbezoek bijdraagt aan het ontstaan van nieuwe sociale contacten en het versterken van bestaande relaties tussen bezoekers. Daarbij werd onderzocht in hoeverre concerten een gevoel van onderlinge verbondenheid creëren, zowel voor bezoekers die elkaar al kennen, als tussen vreemden. De hypothese was dat concertbezoek niet alleen een individuele ervaring is, maar ook sociale interactie en groepsgevoel kan bevorderen.
Om dit te onderzoeken, werden verschillende methoden toegepast, die voor ons uitgevoerd werden door Impact House van Grant Thornton. Interviews met programmeurs en producenten van orkesten gaven inzicht in de keuzes die gemaakt worden om sociale interactie te stimuleren. Daarnaast werd een enquête uitgezet onder ruim zevenhonderd concertbezoekers om gegevens te verzamelen over hun ervaringen. Tot slot deden we participatief onderzoek tijdens twaalf concerten, waarbij we bezoekers observeerden en interviewden. Dit alles gaf inzicht in hoe sociale dynamieken zich ontwikkelen tijdens concerten en welke factoren hierop van invloed zijn.
Uit de resultaten blijkt dat concertbezoek inderdaad bijdraagt aan sociale verbondenheid. Ongeveer 60 procent van de bezoekers legde contact buiten hun eigen gezelschap, waarbij dit contact zowel kortdurend als intensiever kon zijn. De ervaring van verbondenheid bleek niet de primaire reden voor concertbezoek, maar werd door bezoekers vaak als een positief bijeffect ervaren. De specifieke elementen die bijdroegen aan sociale verbondenheid waren de artistieke kwaliteit van de programmering, de mate van verrassing in het programma en de kwaliteit van faciliteiten zoals gastvrijheid en interactiemogelijkheden. Deze werkzame bestanddelen bieden programmeurs en producenten concrete aanknopingspunten om sociale verbondenheid actief te stimuleren, bijvoorbeeld door randprogramma’s te verrijken of door meer interactie tussen bezoekers mogelijk te maken en te faciliteren.

Over muziekeducatie
Het onderzoek naar ‘muziekeducatie’ richtte zich op de bijdrage van orkesten aan actieve muziekparticipatie door kinderen, met name via oriënterende educatieve activiteiten. Daarbij werd onderzocht in hoeverre deze activiteiten niet alleen enthousiasme voor muziek creëren, maar ook leiden tot verdere verdieping, zoals het leren bespelen van een instrument. De hypothese was dat actieve betrokkenheid bij muziekeducatie de interesse in muziek versterkt en de kans vergroot dat kinderen doorstromen naar verdere educatie.
Het onderzoek combineerde verschillende methoden. Interviews met muziekdocenten en programmeurs van orkesten boden inzicht in de inhoud en opzet van educatieve projecten. Focusgroepen met leerlingen die deelnamen aan educatieprojecten, zoals “Welkom bij het Orkest” en “Ieder Kind een Instrument,” gaven een beeld van hoe kinderen deze activiteiten beleven. Daarnaast werden observaties uitgevoerd tijdens concerten waarin leerlingen een actieve rol speelden, zoals dirigeren of meespelen met het orkest.
De resultaten laten zien dat oriënterende muziekeducatie een positieve impact heeft op kinderen. Leerlingen die actief betrokken waren, toonden meer enthousiasme en waardering voor muziek dan kinderen die uitsluitend luisterden. Ervaringen zoals trots, blijdschap en verwondering werden vaak genoemd. Ondanks dit enthousiasme bleek de doorstroming naar verdere muziekeducatie beperkt, vooral door praktische barrières zoals hoge kosten en een gebrek aan naschoolse mogelijkheden. Toch bieden de resultaten aanknopingspunten voor orkesten om de impact te vergroten, bijvoorbeeld door intensievere begeleiding te bieden of beter samen te werken met muziekscholen. Hierdoor kunnen programmeurs en docenten meer sturen op langdurige participatie en verdieping in de muziekeducatiepiramide.

Meer projecten